Dit sluisje heeft voor zover ik weet geen naam.
Dit is een eenvoudig maar heel bijzonder sluisje
Citaat uit een brief gedateerd september 1969 van de Monumentencommissie waarin aan het College van Burgemeester en Wethouders het advies werd uitgebracht om het sluisje te plaatsen op de gemeentelijke monumentenlijst:
Beknopte geschiedenis
De straatnaam Achter de Kerk slaat tegenwoordig op het hele terrein rondom de kerk. In de middeleeuwen werd met deze naam het open terrein aan de zuidzijde van de kerk aangeduid.
De nabijgelegen Donkere sluis had bij het zogenaamde “schuren”, het verversen van het water in de stadsgrachten, een belangrijke rol. Hiertoe liet men op het moment dat het IJsselwater een hoge stand had bereikt, de Haven als een kom vollopen. Daarna werd via een systeem van schuiven het dubbele paar deuren van de Donkere sluis tegen de waterdruk in snel geopend waarna het water met kracht de Gouwe instroomde. Tijdens het aflaten was het Amsterdams Verlaat gesloten zodat het water via de Gouwe en Achter de Kerk naar alle overige singels stroomde, zowel direct via de grachten als via riolen en zijlen. Uiteindelijk vloeide het water via de Hanepraai- en Mallegatsluis weer terug in de IJssel.Om sturing aan de waterstromen te geven waren op enkele plaatsen keersluizen aangebracht, die bestonden uit een enkele deur of uit twee puntdeuren. De keersluizen dwongen het water in een richting om daarmee een gewenst deel van de grachten, riolen en zijlen te schuren. Er bevonden zich deuren in de grachten van de Peperstraat, Achter de Vismarkt en Achter de Kerk. Door demping van de gracht zijn de deuren in Achter de Vismarkt vervallen. Bij vernieuwing van de walmuur in de gracht langs de Peperstraat in 1973 werd de enkele deur verwijderd.
Van dit systeem is dus alleen nog keersluis Achter de Kerk behouden. De puntdeuren werden overigens in 1952 vervangen. Halverwege de jaren vijftig werd het schuren gestaakt en sindsdien is het sluisje Achter de Kerk vastgezet.
Op welk moment de sluis Achter de kerk is aangelegd is onbekend. Het recht van spoelen was echter vastgelegd in contracten tussen het Hoogheemraadschap van Rijnland en Gouda van 1630 en 1869. Het ligt dus voor de hand te veronderstellen dat de keersluis Achter de Kerk rond 1630 in gebruik moet zijn genomen.
Beschrijving
Het keersluisje Achter de Kerk functioneert waarschijnlijk al vanaf rond 1630. De huidige constructie bestaat uit twee meerpalen die aan de bovenzijde met elkaar zijn verbonden door een dwarsbalk. De twee puntdeuren werden in 1952 vernieuwd.
Waardering
De sluis Achter de Kerk is van belang omdat:
1] het een goed voorbeeld betreft van een keersluis die in de zeventiende eeuw is aangelegd;
2] het object markant gelegen is in de gracht langs de zuidzijde van de Sint-Janskerk;
3] het nog de enige van de oorspronkelijk drie keersluizen, die bij het schuren van de stadsgrachten een belangrijke rol vervulden.
In 1952 had dit sluisje dus al nieuwe deuren gekregen maar in 2008 is dit sluisje opnieuw gerestaureerd en van nieuwe puntdeuren voorzien. Op de volgende foto is goed te zien dat dit ook wel nodig was.
Op de dwarsbalk staat aan de ene kant het restauratiejaar 2008 maar aan de andere kant staat het jaartal 1992. Ik vermoed dat het sluisje toen ook een opknapbeurt heeft ondergaan.
Foto’s Nico J. Boerboom