De historie van deze sluis:
De naam betreft zowel de sluis, die is aangelegd voor de ontginningen rond het jaar 1100, als dat van het buurtschap, dat sinds de annexatie in 1964 (daarvoor behorend tot Gouderak) tot de gemeente Gouda behoort.
De latere sluis, die te boek staat als de Oude Stolwijkersluis, dankt haar ontstaan aan het handvest van Graaf Jan van Blois d.d. 24 maart 1370. De bewoners van dit gebied kregen gelijkertijd van “de Heer van Gouda” toestemming om gratis gebruik te maken van deze sluis.
De Oude Stolwijkersluis was geen schutsluis maar een uitwateringssluis van de (voormalige) Stolwijkse Hoge Boezem op de Hollandsche IJssel. De oude sluis lag in de IJsseldijk tegenover Gouda in de westelijke hoek van de boezem, naast en ten oosten van de Stolwijker Zijl. Laatstgenoemde was een inlaatsluis, in de vorm van een stenen duiker, van de polder Stolwijk. Men kon via de zuidoostelijk of noordwestelijk lopende uitwateringsgeul De Wijk vanuit de Hollandsche IJssel water in de polder inlaten. De sluis lag iets noordoostelijker aan het einde van de Goudsche Vliet in de IJsseldijk. De Goudsche Vliet had zijn waterloop op de plek waar thans de Goudseweg is gesitueerd. De oude sluis moet dan ook gelegen hebben ter hoogte van het pand waarin thans Rubavo is gevestigd. Zowel de Oude Stolwijkersluis als de Stolwijker Zijl waren buitendijks via de ca. 300 meter lange uitwateringsgeul ‘De Wijk’ op de zuidoever verbonden met de Hollandsche IJssel. De sluis werd in 1892 aan de rivierzijde afgedamd en uiteindelijk in 1905 opgeruimd, waarbij het dijklichaam ter plaatse werd doorgetrokken.
Het woord ‘zijl’ komt uit het noorden van het land en betekent ‘sluis’. Een duiker is een houten of gemetselde koker door een weg of dijk. Een duikersluis kan derhalve worden afgesloten. De Stolwijker Zijl is in 1924 opgeruimd.
In het gebied van de uitwateringsgeul(en) zou ook de scheepswerf (Het) Kromhout gevestigd zijn geweest.
De aanwezige ‘restanten’ van de tegenwoordige sluis dateren van 1799, evenals de vaart die bedoeld was als aan- en afvoerroute ten behoeve van de vervening in de Krimpenerwaard. Vanwege de slechte kwaliteit van het veen is de vervening in dit gebied één grote mislukking geworden. Naast de sluis herinneren nog slechts enkele veenwinningsputten in dit gebied aan die periode. Momenteel is het actueel om deze veenputten te behouden in het kader van het historisch landschap. Ze dreigen n.l. door verwaarlozing dicht te slibben. Vanwege het mislukken van deze veenwinning is de sluis in 1831 buiten gebruik gesteld. Pas op 16 december 1853 zijn de octrooien voor de vervening in dit gebied bij Koninklijk Besluit ingetrokken. Het beheer over de werken en eigendommen van de vervening werd toen opgedragen aan de Dijkgraaf en Hoogheemraden van de Krimpenerwaard. De sluis, in 1832 al afgedamd, werd in 1850 verhoogd en verzwaard en in 1888 opnieuw in gebruik genomen. Het eigendom ging op 1 mei 1917 over naar de Krimpenerwaard.
De laatste jaren weerklinken, in het kader van de herziening IJsselfront en aanleg van een jachthaven, geluiden om de sluis te herstellen en de doorvaart naar de Krimpenerwaard hernieuwd in gebruik te nemen. Naar men mag hopen zal de aanleg van de Zuidelijke Randweg hiertoe geen obstakel vormen.
Wanneer zal hier weer scheepvaartverkeer mogelijk zijn?
Varen wij straks dan zo de Krimpenerwaard weer in? De deuren staan al op een kier…….
Februari 2007 is bekend geworden dat de Oudheidkundige Kring Die Goude aan de Minister van Cultuur en Wetenschap, Dr. R.H.A. Plassterk, een brief heeft gestuurd met het verzoek middelen beschikbaar te stellen tot herstel van de sluis. Ook zijn de Hoogheemraadschappen van Schieland en de Krimpenerwaard, de gedeputeerden van de Provincie Zuid-Holland en B&W van Gouda aangezocht zich te blijven inzetten voor de restauratie. Vanwege de status Rijksmonument is sloop geen optie.
Laatste nieuws:
Het laatste nieuws kwam uit De IJsselbode van dinsdag 22 juni 2010:
Op donderdag 17 juni is de restauratie van de Stolwijkersluis officieel van start gegaan. Dit gebeurde met het ophalen uit het water van de schutsluis van een mand met daarin een gedenksteen.
De sluis met een grote cultuurhistorische waarde was hiermee van de slopershamer gered.
Onder de aanwezigen bevonden zich dijkgraaf Hans Oosters van het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard, gedeputeerde Martin van Engelshoven-Huls, enkele burgemeesters en wethouders, maar vooral veel vrijwilligers die zich ingezet hadden om deze sluis te behouden.
De sluis zou zijn functie van toegangspoort naar de Krimpenerwaard hiermee terug gaan krijgen als knooppunt voor de kleinschalige waterrecreatie.
Er school echter nog één addertje onder het gras. Wie zou in de toekomst de bediening van de sluis op zich gaan nemen. Het Hoogheemraadschap en de gemeente Gouda voelden hier niets voor. Men hoopte dat vrijwilligers dit na de restauratie zouden gaan doen.
Tekst op de gedenksteen:
Op 17 juni 2010 is het officiële startsein gegeven voor de restauratie van de Stolwijkersluis. De restauratie is mede mogelijk gemaakt door Provincie Zuid-Holland, Stuurgroep Hollandsche IJssel, Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard, Gemeente Gouda, K5 gemeenten.)
De restauratie:
De restauratie van de sluis werd opgedragen aan Heijmans Restauratiewerken.
Bij de start van de werkzaamheden werd eerst een stalen damwand aan de polderzijde geslagen en werd de sluisbodem verzwaard met grote zakken zand om te voorkomen dat de sluis ging drijven. De bodem bleek overigens in een prima conditie te verkeren.
Bij het leegpompen van de sluis bleek, dat de oude stalen damwand aan de kant van de IJssel destijds onvoldoende diep is geslagen. Dit betekende een eerste tegenslag. Deze damwand werd nu eerst in de eerste week van juni verdubbeld.
Uitgerekend deze oude damwand zorgde voor vertraging.
Toen deze klus was geklaard werden de oude sluisdeuren verwijderd.
Inmiddels waren de steigers in de sluis geplaatst en konden de restauratiewerkzaamheden echt beginnen.
Op onderstaande foto is duidelijk te zien dat ook de stukken natuursteen aan vervanging toe waren.
Deze betonnen bak die dienst doet als brug zou ergens in het najaar van 2011 worden vervangen.
Dit was een geweldig idee! Deze foeilelijke bak te vervangen door een prachtige eigentijdse brug.
Zie hieronder een eerste schets van een opengewerkte brug.
Inmiddels is dit plan uitgevoerd en nu, anno 2015, ligt er een keurige eigentijdse brug:
De situatie half juli 2011:
Aan de zuidkant van de sluis was al het oude metselwerk verwijderd en was een begin gemaakt met het opmetselen van de sluis met nieuwe steen.
Getuige de onderstaande fotoserie:
Aan de noordkant van de sluis, de kant van de IJssel, werd nog hard gewerkt aan het strippen van het oude metselwerk.
Zie onderstaande foto’s hiervan:
DE RESTAURATIE IS GEREED !
Wat is deze bijzondere sluis weer prachtig geworden!
Toen de volgende foto’s werden genomen was de damwand nog niet verwijderd en moest er nog worden gebaggerd.
Foto’s: Nico J. Boerboom