Dit dossier geeft en overzicht van deze unieke sluis en van de restauratie daarvan in 2011.
2 foto’s van vòòr de restauratie en 2 foto’s na afronding:
Aanvankelijk was de Donkere Sluis in Gouda een keersluis, wat betekende dat schepen er alleen konden in- en uitvaren als het water in de rivieren de Gouwe en Hollandsche IJssel even hoog stond. Omstreeks 1308 werd de keersluis op last van Jan van Beaumon door het aanbrengen van een tweede stel deuren omgebouwd tot een schutsluis.
Om van de Hollandsche IJssel op de Gouwe te komen, moesten de schepen deze sluis passeren. Aanvankelijk werden de sluisdeuren alleen geopend als het peil van de Gouwe ongeveer gelijk was aan dat van de Hollandsche IJssel. Dit veranderde in 1436, toen iets noordelijker aan het Amsterdamse Veer een sluis werd gebouwd op initiatief van Haarlem en op kosten van Leiden, Amsterdam, Gouda, Alkmaar, Hoorn, Medemblik en Edam. Hierdoor ontstond tussen de Donkere Sluis en de Amsterdamse Sluis een schutkolk van 380 meter lang.
Met deze financiering is het belang, dat deze steden aan deze scheepvaartverbinding voor hun handel hechtten, duidelijk. Deze verbinding was van internationaal belang geworden, bijna alle goederen van Oostzee tot Antwerpen passeerden deze route. Afgezien van de scheepvaart via de Noordzee, zoals de kustvaart.
In 1615 werd ook een sluis gebouwd aan de mond van de Haven. Deze Havensluis moest het slibrijke vloedwater tegenhouden en werd dus niet geopend bij opkomend tij. Het schutten door deze drie sluizen duurde minstens zes uur, maar gebeurde wel met tientallen schepen tegelijk. De Havensluis en de Donkere Sluis stonden open bij laag water op de IJssel. Het Amsterdams Verlaat werd pas geopend als de twee andere sluizen gesloten waren. De schippers van de in de kolk gelegen schepen droegen door hun langdurige verblijf bij aan de lokale economie. In 1954 is een einde aan deze doorvaart gekomen, toen de Havensluis werd vervangen door een duiker, bij het doortrekken van de verkeersweg langs de IJssel. Tot die tijd lag deze schutkolk soms geheel vol met schepen. De Donkere Sluis en de Amsterdamse Sluis konden hun bestaan rekken als beschermde monumenten. De Havensluis functioneert nog als afsluiting van de duiker.
De Donkere Sluis maakte deel uit van het complex Amsterdamsche Sluis, Donkere Sluis en Havensluis, dit drietal vormde met elkaar een bijzonder lange schutsluis met twee sluiskolken. De schutkolk van de Amsterdamsche keersluis tot de Donkere Sluis is 380 m lang, die van de Haven 402 m. Daarmee vormt zij, gekoppeld, voor zover bekend, de langste schutsluis ter wereld.
Zowel de doorvaartwijdte als de drempelhoogte, maakte de sluis weinig geschikt voor grote schepen. Alleen als men bij het schutten achtereenvolgens gebruik kon maken van beide kolken, d.w.z. schutten met twee trappen, konden ook vrij diepgaande schepen over de drempel in de Donkere Sluis varen.
Schuren
Tot in het begin van de jaren vijftig had de Donkere Sluis een belangrijke functie bij het verversen van het water in de stadsgrachten (nog in vele gevallen open riolen). Wanneer het in de Hollandsche IJssel hoogwater is en het begint te ebben, laat men door de Havensluis de Haven(gracht) tot een bepaalde hoogte vollopen. Men wachtte op de ebstroom, omdat anders teveel slib de Haven zou binnen stromen. Men zet daarna de Havensluis weer dicht. De Donkere Sluis heeft drie paar deuren, waarvan het binnenste (zuidelijke) paar dient voor het schutten. Zie tekening 1.
Keersluis
Tekening 1. De sluis met het eerste stel deuren in dienst als keersluis voor de scheepvaart
De twee andere deurparen, die vlak bij elkaar staan en gesloten zijnde een kruis vormen, worden vóór dat de Haven volloopt dicht gezet.
Via schuiven in de middelste deuren staat de waterdruk tegen de buitenste deuren. Zie tekening 2.
Donkere sluis dicht
Tekening 2. Voorbereiding voor het schuren van de grachten. Hoogwater tegen buitenste sluisdeuren
Om nu de grote hoeveelheid water die in de Haven staat met vrij grote kracht naar binnen te laten stromen om de Goudse grachten schoon te spoelen, moet het dubbele paar deuren, terwijl er vrij hoog water tegen drukt, vrij vlug geopend kunnen worden. De schuiven in de binnenste stel deuren worden gesloten en de schuiven in de buizen worden geopend. Door dit vernuftig stelsel van schuiven (in Holland uitgevonden) drukt het binnenste van de twee paar deuren, dat naar buiten openslaat, het buitenste paar, dat naar binnen openslaat, open. Het water stroomt dan met kracht in de Gouwe. Zie tekening 3.
Donkere sluis open
Tekening 3. Het begin van het schuren van de grachten. Deuren openen zich ondanks resp. met behulp van de waterdruk op de deuren. Het water stroomt met grote kracht door de sluis naar het er achter gelegen grachtenstelsel in de stad.
Het stromende water wordt gestuit door de keersluis aan het Amsterdamsche Veer en gedwongen om door de diverse zijgrachten te stromen. Dit water komt vervolgens ten noorden van de keersluis aan het Amsterdamsche Veer in de Gouwe terecht en stroomt in de Gouwe buiten Gouda. Of via een van de stadssingels, de Turfsingel en kan (het vuil meenemende) door de Mallegatsluis wegstromen in de IJssel, waar het inmiddels laag water is geworden. In verschillende zijgrachten zijn sluisdeuren aangebracht, zodat het water naar verkiezing langs verschillende routen kan worden geleid.
Nu volgt een fotoverslag van de restauratiewerkzaamheden in 2011:
Met dank aan Harm Jansen en de firma Oosterhof Holman voor het beschikbaar stellen van een aantal foto’s.
Op 9 maart 2011 is door de firma Oosterhof Holman uit Harlingen een begin gemaakt met de vervanging van de sluisdeuren van deze unieke sluis.
Op deze foto is goed te zien dat de deuren uit 1954 echt hard aan vervanging toe zijn.
Ook bij dit soort grote werken is een busje kruipolie onmisbaar!
Hoewel bij de sluis zelf weinig is te zien, gebeurt er “achter de schermen” heel erg veel. Bij de firma Oosterhof Holman wordt hard gewerkt aan het maken van de nieuwe deuren en het hang- en sluitwerk.
Hier liggen de oude ebdeuren opgeslagen
En dit zijn dan de nieuwe ebdeuren. Een prachtig stuk hout!!
Dit zijn de oude vloeddeuren
En dit zijn dan de nieuwe vloeddeuren
Hier ligt ook het oude ijzerwerk
Hier een deel van het nieuwe ijzerwerk
Tijdens de Waterconferentie van het Goudse Watergilde op 23 juni 2011 zijn de eerste twee nieuwe deuren geplaatst. Wethouder Bergman heeft haar uiterste best gedaan om de nieuwe sluisdeur met een fles champagne te dopen. Dat is echter niet zo goed gelukt. Na drie keer gooien verdween de fles in het water.
Hier wordt de eerste vloeddeur na plaatsing afgemonteerd
Proefgooien met een flesje Rivella
Wethouder Daphne Bergman, in historische kledij, gaat de doop verrichten
Met een ferme worp ging de champagne onderweg………. maar mist zijn doel en plons.
Later werd bij baggerwerkzaamheden door duikers de fles toch nog teruggevonden. LEEG!
Vervolgens werd de tweede vloeddeur geplaatst en afgemonteerd
Op 23 juni zijn weliswaar de eerste deuren geplaatst, maar de deuren moesten nog wel “pas” gemaakt worden en stonden ze vrijwel vast ik de modder.
Op 11 juli zijn de overige 4 deuren aangevoerd en is een begin gemaakt met het passend maken van de vloeddeuren daartoe moesten ze na het inmeten weer op het droge worden getakeld om op maat te worden geschaafd.
Ook werd er een complete duikploeg “ingevlogen”.
Op onderstaande foto’s is te zien wat er door de duiker zoal aan zwerfvuil werd opgevist. Er bleek zoveel modder in de sluis te liggen dat een complete modderzuiger met drijvers nodig was om de deuren gangbaar te krijgen.
De mensen van Oosterhof Holman voeren werkoverleg op de vloeddeuren. (grappig detail op onderstaand foto: de vernieuwde Sint Jansbrug en uw fotograaf zijn in schaduw op de sluisdeuren zichtbaar)
Zoals op onderstaande foto’s is te zien zijn inmiddels alle deuren geplaatst. Het enige dat nu nog moet gebeuren is het monteren van alle ijzerwerk, zodat de sluis straks ook weer kan worden bediend.
Deze deur staat wel heel erg strak tegen de wand !