Havensluis

De IJsselhavensluis maar vaker Havensluis genoemd, is door Gouda in 1615 gebouwd als keersluis, omdat er teveel last werd ondervonden van het aangevoerde slib in het water van De Haven. Deze sluis grenst direct, zoals de naam ook al zegt, aan de Hollandsche IJssel.

Havensluis2

Op deze foto uit 1875 is de sluis te zien vanaf de Hollandsche IJssel met geopende deuren. Rechts van de sluis de Nieuwe Veerstal met aanlegplaats.

Tot de bouw van deze sluis was de invloed van eb en vloed hier in de stad dus steeds aanwezig. De Donkere sluis, 402 meter verder was al gebouwd in de 13e eeuw, mogelijk zelfs 11e eeuw en is de oudste sluis van Gouda. Nog eens 382 meter verder lag de Amsterdamse sluis, (van 1436) of vaker het ‘Amsterdams Verlaat’ genoemd. Deze naam is toepasselijk, omdat Gouda daar in de richting Amsterdam verlaten kan worden.

Havensluis-dichtOp deze foto uit 1904 is in het midden de Havensluis met gesloten deuren te zien. Links is op de Veerstal de hoogwater kerende muur te zien; de opening daarin bij het Tolhuis kon worden afgesloten met planken waartussen klei werd aangebracht. Rechts de Nieuwe Veerstal waar hetzelfde gebeurde.Havensluis3De Havensluis met Tolhuis anno 2012, gezien vanaf de Hollandsche IJssel

Havensluis met Tolhuis, gezien richting Hollandsche IJssel

Deze drie paar genoemde keersluisdeuren vormden tezamen een gekoppelde schutsluis van 402+382 meter. Tot in de vijftiger jaren van de 20e eeuw lag deze gehele schutkolk soms vol met schepen, die gelijktijdig geschut konden worden. Waren er diepliggende schepen bij, dan moest in twee trappen geschut worden om de sluisdorpels te kunnen passeren.

In 1954 werd aan de buitenzijde van de Havensluis, vanwege de grote wegverkeersdruk terplaatse, een dam met een duikersluis aangelegd. Hiermee kwam aan de doorgaande scheepvaartroute een einde. De sluisdeuren zijn nog steeds aanwezig, gerestaureerd in 1996. Ook het fraaie Tolhuis heeft een functie.

Dit is de ambtswoning geweest, van de gaarder van de tol van de grafelijkheid.

Havensluis5

DSC_0114DSCN0095-2detail

Op deze detailfoto is mooi de hoogwater kerende muur te zien bij het Tolhuis, waarin de sleuven zichtbaar zijn waarin de planken werden geschoven om deze opening te sluiten.

Wellicht is het vermeldenswaard dat Hugo de Groot, die alom bekend is van zijn vlucht in de boekenkist uit Slot Loevestein, in het jaar 1611 meerdere malen in zijn hoedanigheid van advocaat-fiscaal van het Hof van Holland in het Tolhuis heeft vertoefd.

Ruim 1,5 eeuw later toen het Tolhuis in gebruik was als pastorie, is de vermaarde schrijfster Betje Wolff (Elizabeth Wolff-Bekker 1738-1804) tussen 1770 en 1772 verschillende keren gast geweest. Betje Wolff wordt getypeerd als een verlichte schrijfster. De verlichting (18e eeuw) in de betekenis van verstandelijk inzicht gebaseerd op een vooroordeelsvrije houding.

Ik vraag mij af of Betje Wolff (als verlichte schrijfster) ook kan worden toegevoegd aan het rijtje vrijdenkers in Gouda.

Historische foto’s: Streekarchief Midden Holland

Actuele foto’s: Nico J. Boerboom

Terug naar het actuele sluizenmenu